Дунё бўйлаб ҳар йили бир миллионга яқин одам гепатитдан вафот этади. Ушбу касалликни келтириб чиқарадиган вирус ҳақида нималарни билиш керак, инфекция хавфини олдини қандай олиш мумкин ва нега эмланиш муҳим?

Гепатит аслида ўзи нима?

Гепатит – бу жигарнинг яллиғланиш касаллиги. Вирусли гепатитни келтириб чиқарадиган камида 5 та ўзига хос вирус мавжуд – А, В, С, D и Е. B ва C гуруҳидаги гепатитлар энг хавфли ва кенг тарқалган ҳисобланади.

В гепатити (халқ орасида “Сариқ касал” деб аталади) – В гепатитининг вируси келтириб чиқарадиган юқумли жигар касаллиги. В гепатитининг ўткир (фаол) босқичи вирусли инфекция билан касаллангандан кейин биринчи олти ой ичида ривожланади, у енгил шакл деярли белгиларсиз кечиши ҳам, касалхонада ётиш зарурати билан оғир кечиши ҳам мумкин.

С гепатити – бу жигарнинг яллиғланишини келтириб чиқарадиган вирусли юқумли касаллик бўлиб, кўпинча жигарнинг жиддий шикастланишига олиб келади.

Ушбу турдаги гепатит парентерал ва жинсий йўл билан, яъни инфекцияга чалинган одамнинг биологик суюқлиги билан алоқа қилиш орқали юқади.

Маникюр, татуировка ва ҳатто тиш шифокорининг қабулига кириш ҳам инфекцияга чалинишга сабаб бўлиши мумкин. Шу билан бирга, гепатит инфекцияси хавфи асбоблар ва жиҳозларни ишлатишдан олдин стерилизация қилиш қоидаларига риоя қилмаслик билан боғлиқ. Тўғри ва сифатли тозаланмаган асбобларда инфекцияланган қон ёки бошқа тана суюқликлари бўлиши мумкин. Контаминацияланган асбоб билан алоқа қилиш тери ёки шиллиқ пардаларга зарар етказса, гепатит юқиши мумкин.

Агар нотўғри стерилизация усуллари қўлланилса ёки гигиена қоидаларига риоя қилинмаса, тату сеанслари ҳам гепатит билан касалланиш хавфини келтириб чиқариши мумкин. Агар стерил бўлмаган игналар ёки бўёқлар ишлатилса, гепатит билан касалланиш хавфи янада ортади.

Мазкур касалликка қарши эмланиш шартми?

Албатта. Гепатитга қарши эмлаш ушбу хавфли инфекциянинг олдини олишнинг энг самарали усулларидан биридир.

B гепатитига қарши эмлаш барча янги туғилган чақалоқлар, болалар ва ўсмирлар, шунингдек, катталар, айниқса хавф гуруҳига кирувчи кишилар учун тавсия этилади.

A ва B гепатитларига қарши эмланиш хавфсиз ва самарали ҳисобланади. Улар иммунитет тизимини инфекциялардан ҳимоя қилувчи антитаначаларни ишлаб чиқаришни рағбатлантирадиган фаоллаштирилган (ўлдирилган) гепатит вирусларини ўз ичига олади. Одатда, тўлиқ эмланиш маълум вақт давомида бир нечта инъекцияни талаб қилади.

Гепатитга қарши эмланиш бир қанча муҳим афзалликларга эга. Биринчидан, у касалликнинг ривожланишига тўсқинлик қилади ва унинг асоратларидан ҳимоя қилади. Вакцина билан A ёки B гепатити билан касалланиш хавфи деярли нолга камаяди. Эмланиш, шунингдек, вирус тарқалишини камайтиришга ёрдам беради, чунки у инфекцияланган кишидан соғлом кишига юқишнинг олдини олади.

Ўзбекистонда вирусли гепатитга қарши вакцина 1998 йилда эпидемияга қарши чора-тадбирлар тизимига киритилди, бунинг натижасида вирусли гепатит билан касалланиш ўн баробар камайди. Ўзбекистон миллий тақвимига кўра, туғилганда биринчи вакцина эмланиш сериясини якунлаш учун (кўп компонентли пентавалент вакцина таркибида – туғилгандан бошлаб икки, уч ва тўрт ойликда) кейинги учта дозадан кейин амалга оширилади. Тўлиқ эмланиш сериясидан сўнг, чақалоқларнинг 95% дан ортиғи, бошқа ёш гуруҳидаги болалар ва ёшларда антитаначаларнинг ҳимоя даражалари пайдо бўлади. Ҳимоя камида 20 йил ва, эҳтимол, умр бўйи сақланиши мумкин.

Ўзбекистонда яшовчи, илгари эмланмаган барча болалар ва 18 ёшгача бўлган ўсмирларга вирусли гепатитга қарши вакцина олиш тавсия этилади.

Эмланишдан ташқари, қонни даврий текширтириб туриш касалликнинг ва гепатит тарқалишининг олдини олади. Киши касалликни юқтирганини билмаслиги мумкин, чунки инфекциянинг инкубация даври белгиларсиз ўтади, аммо бу бошқалар учун хавфли бўлиши мумкин.

Мамлакатнинг санитария меъёрлари ва қоидалари эмлаш тақвимига мувофиқ болалар ва ўсмирларни бир қатор юқумли касалликларга қарши бепул эмлашни кафолатлайди. Болаларни B гепатитига қарши эмлаш эмлаш тақвимига киритилган ва давлат оилавий поликлиникаларида бепул амалга оширилади. Хусусий тиббиёт муассасаларида эмлаш нархи клиника томонидан белгиланган тарифлар бўйича амалга оширилади.